AI Hallucination प्रकरणे न्यायालयांमध्ये वाढल्या समस्या.

ऑगस्ट २०२५ मध्ये पहिले AI हॅल्युसिनेशन प्रकरण समोर आले आहे, जिथे इलिनॉयस अपीलेट कोर्टाने वकिलाकडून AI वापरल्याचा "वाजवी निष्कर्ष" काढला. जुलैमध्ये जगभरात सुमारे ५० AI हॅल्युसिनेशन प्रकरणे नोंदवली गेली. न्यायालयांमध्ये AI च्या चुकीच्या माहितीमुळे वकीलांवर कठोर शिक्षा होत आहेत आणि न्यायिक प्रक्रियेची विश्वसनीयता धोक्यात येत आहे.

आजच्या डिजिटल युगात कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) चा वापर वकिली व्यवसायातही वाढत आहे, परंतु या तंत्रज्ञानाच्या "हॅल्युसिनेशन" समस्यांमुळे न्यायालयांमध्ये गंभीर अडचणी निर्माण होत आहेत. AI हॅल्युसिनेशन म्हणजे कृत्रिम बुद्धिमत्ता चुकीची, भ्रामक किंवा अस्तित्वात नसलेली माहिती देणे.

ऑगस्ट २०२५ चे पहिले प्रकरण :

४ ऑगस्ट २०२५ रोजी इलिनॉयस अपीलेट कोर्टाच्या चौथ्या जिल्ह्यातील "In re A.S." या प्रकरणात एक महत्त्वाचा घडामोड झाला. या प्रकरणात वकिलाने AI वापरल्याचे कबूल केले नाही, परंतु न्यायालयाने असा "वाजवी निष्कर्ष" काढला. हे प्रकरण चार मुलांच्या वडिलांनी आणलेल्या किशोर संरक्षण अपीलशी संबंधित होते. न्यायालयाने अपील फेटाळून लावले, असे निष्कर्ष काढून की त्यांच्याकडे कायमस्वरूपी पुनरावलोकन आदेशांच्या आव्हानांवर अधिकारक्षेत्र नाही.

जुलै २०२५ चे चिंताजनक ट्रेंड :

जुलै २०२५ हा AI हॅल्युसिनेशन प्रकरणांसाठी अपवादात्मक महिना होता, ज्यामध्ये जगभरात सुमारे ५० घटना नोंदवल्या गेल्या. यामुळे एक नवीन मालिका सुरू करण्याचा निर्णय घेतला गेला: "जुलै AI हॅल्युसिनेशन: ऑगस्टचे पहिले प्रकरण येईपर्यंत दैनिक अहवाल". यामध्ये तीन दिवसांचे अहवाल समाविष्ट होते: दिवस १ मध्ये एका प्रतिष्ठित कायदा फर्मवर कठोर शिक्षा, दिवस २ मध्ये न्यायाधीशाने निकालात चुकीची प्रकरणे वापरली आणि दिवस ३ मध्ये UK ट्रिब्युनलने नोंदवले की AI च्या चुका न आढळणाऱ्या प्रसंगी असू शकतात.

AI च्या कायदेशीर आव्हानांची व्याप्त :

AI सिस्टमद्वारे निर्माण होणारी कायदेशीर समस्या नवीन आणि विस्तृत आहेत. कलात्मक पद्धतींचे अनुकरण करणारे प्रतिमा-निर्मिती साधनांपासून ते कॉपीराइटयुक्त सामग्रीवर प्रशिक्षित केलेल्या मोठ्या भाषा मॉडेल्सपर्यंत अनेक प्रकारची समस्या आहेत. न्यायालये जगभरात AI आणि बौद्धिक संपदा कायद्याच्या संदर्भातील गुंतागुंतीच्या प्रकरणांचा न्याय करत आहेत.

Disney vs Midjourney प्रकरण :

AI च्या दृश्य सामग्रीच्या क्षेत्रातील एक महत्त्वाचे प्रकरण म्हणजे डिझनी एंटरप्रायझेसने कॅलिफोर्निया जिल्हा न्यायालयात मिडजर्नी इंकविरुद्ध दाखल केलेली तक्रार. डिझनीने आरोप केले आहे की AI प्रतिमा जनरेटरने डार्थ वेडर आणि स्पायडर-मॅन यांसारख्या प्रसिद्ध पात्रांसह डिझनीच्या कॉपीराइटयुक्त कामांचा वापर करून प्रत्यक्ष आणि अप्रत्यक्ष कॉपीराइट उल्लंघन केले आहे.

डाऊ जोन्स आणि न्यूयॉर्क पोस्टने न्यूयॉर्कच्या दक्षिण जिल्हा न्यायालयात पर्प्लेक्सिटी AI विरुद्ध आरोप केले आहेत की त्यांच्या AI प्लॅटफॉर्मने त्यांच्या कॉपीराइटयुक्त बातम्यांच्या सामग्रीचे पुनरुत्पादन किंवा वापर केले आहे. त्यांनी असेही ठळकपणे सांगितले की पर्प्लेक्सिटी AI च्या पेड व्हर्जनने त्यांच्या सामग्रीचे शब्दशः पुनरुत्पादन केले आहे.

FTC चे AI-वॉशिंग प्रकरण :

२५ ऑगस्ट २०२५ रोजी फेडरल ट्रेड कमिशनने Air AI विरुद्ध नवीन AI-वॉशिंग प्रकरण जाहीर केले. Air AI हि व्यावसायिक कोचिंग आणि सहाय्य सेवा विकणारी कंपनी आहे. FTC ने आरोप केले की कंपनीने त्यांच्या कृत्रिम बुद्धिमत्ता साधनाबद्दल फसवणूकीच्या मार्केटिंग दाव्यांमध्ये सामील केले, ज्यामध्ये ते स्वयंचलितपणे काम करू शकते आणि खरेदीदारांना कर्मचारी नियुक्त करण्याची किंवा टाळण्याची क्षमता देते.

भारतातही AI आणि कायद्याच्या संदर्भात जागरुकता वाढत आहे. भारतीय सरकारने ChatGPT सारख्या AI तंत्रज्ञानामुळे उद्भवणाऱ्या गैरवापराच्या समस्यांना संबोधित करण्यासाठी अनेक कायदे अंमलात आणले आहेत. माहिती तंत्रज्ञान कायदा २०००, भारतीय न्याय संहिता २०२३, आणि डिजिटल व्यक्तिगत डेटा संरक्षण कायदा २०२३ यांच्याद्वारे AI-आधारित हानी देखील कारवाईयोग्य आहेत.

न्यायालयांमध्ये AI चा वापर करणाऱ्या वकिलांनी अत्यंत सावधगिरी बाळगली पाहिजे. AI ने दिलेली माहिती प्रत्येक वेळी तपासून पाहणे आणि त्यावर अवलंबून राहण्यापूर्वी त्याची पडताळणी करणे आवश्यक आहे. न्यायिक प्रक्रियेची विश्वसनीयता राखण्यासाठी AI तंत्रज्ञानाचा जबाबदारपणे वापर करणे गरजेचे आहे.